Cenaze törenine Türkiye’den bir delegasyonun gelmesi beklenirken, Tarih Araştırmacısı Mehmet Tütüncü’den başka bir Türk yoktu.
Yıllarca, Türkiye-Hollanda arasında mekik dokuyan Machiel Kiel, Yunanistan’daki tarihi eserlerimize ve Türk azınlığa da sahip çıkıyordu.
2014 Yılında Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından ödüllendirilmişti.
İlhan KARAÇAY’ın haberi:
Osmanlı Balkan mirasının korunmasında yarım asırdan fazla emek veren, Avrupa’daki Türk eserlerini belgeleyip kurtarılması için büyük mücadeleler veren Hollandalı tarihçi Prof. Dr. Machiel Kiel, 87 yaşında hayatını kaybetti.
Cenaze töreni Hollanda’nın Bloemendaal kasabasında düzenlendi ve ardından naaşı, doğduğu Wormerveer kasabasına defnedildi.
Törene Türkiye’den bir delegasyonun katılması beklenirken, yalnızca tarih araştırmacısı Mehmet Tütüncü hazır bulundu.
Eşi Prof. Dr. Hedda Reind Kiel, kızı Marieke Kiel, torunları Arianne ve Freya ile öğrencileri, Kiel’in hatıralarını paylaştı.
Konuşmalarda, Osmanlı eserlerini korumak ve belgelemek için yaptığı çalışmaların örnekleri aktarıldı.
Mehmet Tütüncü Tabut başında. Machiel’i sonsuzluğa uğurlayanlar. Eşi ve torunları konuştular
Zamanın Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından Türkiye Cumhuriyeti Liyakat Nişanı ile onurlandırılan Kiel’in cenazesinde, Türkiye’den başka kimsenin bulunmaması üzüntü yarattı. Mehmet Tütüncü, aileye taziye dileklerini iletirken, Machiel Kiel’in hatırasına bir kitap yayımlayacağını ifade etti.
Tarihçi Feroz Ahmad (ABD), Osmanlı tarihçisi Suraiya Faroqhi (Almanya), tarihçi Cornell Fleischer (Chicago University), Lefkoşa Kıbrıs Üniversitesi Türkoloji Bölümü kurucusu Türkolog György Hazai (Macaristan), Osmanlıca ve Türkçeuzmanı linguist Claudia Römer (Avusturya), tarihçi Machiel Kiel (Hollanda), Türkolog Dimitry Mihailovic Nasilov (Rusya Federasyonu), tarihçi Fehim Nametak (Bosna Hersek), İslam Sanatı profesörü Julian Raby (ABD), Türkolog Tadashi Suziki (Japonya), Türkolog Abdeljelil Temimi (Tunus), ve Türkçe uzmanı linguist Abudurexiti Yakufu (Çin Halk Cumhuriyeti) da Çankaya Köşk’ünde gerçekleştirilen törende taltif edildi.
PROF. DR. MACHIEL KIEL: OSMANLI BALKAN MİRASININ BEKÇİSİ
Prof. Dr. Machiel Kiel, Osmanlı Balkanları’nın kaybolan mimari mirasını gün yüzüne çıkararak, tarih ve kültüre dair anlayışı dünyayla paylaşan bir entelektüeldi. Onun çalışmaları, sadece akademi için değil aynı zamanda kültürel diyalog için de eşsiz bir kalıt bırakmıştır.
Yaklaşık 60 yıl boyunca Avrupa’daki Türk eserlerini araştıran, bulan, arşivleyen ve bu eserleri koruma altına aldırmak için mücadele eden, bu uğurda çeşitli Avrupa ülkelerinde polis takibatına uğrayan, hatta hapis yatan Machiel Kiel, Avrupa’daki Osmanlı tarihinin kültür hafızası konumunda olan çok değerli bir aydındı.
Türk Tarih Kurumu Onursal Üyesi olan, TDV İslam Ansiklopedisi’ne Türk tarihi ve uygarlığıyla ilgili tam 127 maddenin yazarı olarak çok büyük katkıda bulunan Prof. Kiel, 2014 yılında Türkiye Cumhuriyeti Liyakat Nişanı’na da layık görülmüştü.
İzinden yürüyen genç araştırmacılar ve kültür elçileri için bir ilham kaynağı olmaya devam ediyor.
HAYATI VE EĞİTİMİ
Machiel Kiel’ın çalışmalarını sürekli takip eden Tarih Araştırmacısı Mehmet Tütüncü, Machiel Kiel ve eşi Hedda ile Bonn’daki evinde.
Doğum: 28 Şubat 1938, Wormerveer, Hollanda.
Genç yaşta taşcı ve restorasyon ustası olarak Avrupa’nın tarihi yapılarında çalışmaya başlayan Kiel, 1958–1976 yılları arasında Amsterdam’daki Oude Kerk (Eski Kilise) restorasyonunda görev aldı.
1976’da geçirdiği iş kazası, onu restorasyon işinden uzaklaştırdı ancak bu olay onun akademik alana yönelmesini sağladı.
Amsterdam Üniversitesi’nde öğrenim görüp 1983’te “Bulgaria’da Osmanlı Dönemi Kilise Mimarlığı ve Duvar Resimleri” konulu teziyle doktorayı tamamladı.
AKADEMİK KARİYER VE ARAŞTIRMALARI
1970’lerden itibaren, Osmanlı dönemine ait Balkan mimarisini belgelemek üzere Yunanistan, Bulgaristan, Makedonya, Bosna, Sırbistan, Arnavutluk ve Romanya’ya sayısız saha gezisi yaptı.
Kariyer başlıca eserleri: Ottoman Architecture in Albania 1385–1912 ve Studies on the Ottoman Architecture of the Balkans (her ikisi 1990’da yayımlandı), bu eserler bilimsel çevrede “Kiel metodu” olarak bilinen, saha-bilim-veri-enteksiz analiz yaklaşımıyla öne çıktı.
Ayrıca ekonomi, demografi, vakıf sistemi, nüfus kayıtları gibi Osmanlı kurumsal yapılarıyla mimari ilişkilerini inceleyerek bütüncül bir yöntem geliştirmiştir.
YAYINLARI VE AKADEMİK KATKILAR
300+ makale, 15 kitap ve çok sayıda akademik yayına sahip olan Kiel, 8 farklı dilde eser vermiştir.
TDV İslam Ansiklopedisi’ne katkıda bulunarak, Osmanlı tarihi ve uygarlığı üzerine 127 maddeyi yazmış ve Türk Tarih Kurumu Onursal Üyesi olarak kabul edilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti tarafından 2014 Liyakat Nişanı ile ödüllendirilmiştir.
FOTOĞRAF ARŞİVİ VE GÖRSEL MİRAS
Netherlands Institute in Turkey (NIT) yöneticiliğini (2003–2006) yürüttükten sonra da kurumda Senior Research Fellow olarak görev yaptı.
Machiel Kiel Photographic Archive adı altında, Balkanlardaki Osmanlı eserlerine dair binlerce belge niteliğinde fotoğraf topladı. Neredeyse günümüze ulaşmamış, belge niteliğinde eserlerin görsel kaydı bu arşivde arşivlenmiştir.
MACERA VE DİRENİŞ HİKÂYELERİ
Soğuk Savaş döneminde sosyalist Balkan şehirlerinde eser belgelerken, rejim baskısına uğramış, tutuklanmış, belgeleri veya fotoğrafları bazen el konulmuştur.
Onun bu adanmışlık hikâyesi, Cornucopia dergisinde “The Daredevil Scholar” başlığıyla anlatılmış, rejim gözetimi altında bile eserleri kaydetme azmi ve tehlikeli kaçış öyküleriyle anılmıştır.
Bir Hollanda gazetesi yayınından Machiel Kiel:
HOLLANDALI TARİHÇİ: “TÜRKLER, YUNANİSTAN’DA TARİHİ ESER HAZİNESİ BIRAKTI”
22 Ekim 2019
Hollandalı tarihçi Machiel Kiel, Osmanlı döneminden kalma bazı Yunan yapılarının yıkılıp harabeye dönmesini önlemek için Avrupa’da bu eserlerin korunması yönünde büyük çaba gösterdi.
Bugünkü Yunanistan’ın güney bölgeleri yaklaşık 400 yıl, kuzey bölgeleri ise 500 yıldan fazla Osmanlı hâkimiyetinde kaldı. Osmanlılar, 1912’de bu toprakları kaybetti ama geride çok değerli bir tarihi miras bıraktı.
İzmir’de, Ege’deki On İki Ada’daki (Dodecanesos) Türk azınlığının sorunlarının ele alındığı bir sempozyumda konuşan Utrecht Üniversitesi emekli profesörü Machiel Kiel, 1980’lerde Yunanistan’da Osmanlı mirasına bakışın iki farklı grup tarafından temsil edildiğini söyledi. Küçük bir grup bu mirası olumlu değerlendirirken, daha büyük ve güçlü bir grup bunu istemiyordu.
On İki Ada’daki cami tehlikesi
Bugün On İki Ada’da yaşayan yaklaşık 6.000 kişilik Müslüman Türk azınlık bulunuyor. Kiel’e göre, bu azınlık 16. yüzyıldan kalma, Rodos’taki Süleymaniye Camii’nin yıkılmasından endişeliydi. Osmanlılar adaları kaybettikten sonra adadaki birçok Türk Anadolu’ya göç etmişti. Yunanlar artık camilerin işe yaramadığını düşünüyor ve yıkılmalarını istiyordu.
1988’de caminin minarelerinden biri yıkılmak üzereydi. Muhalifler, bu durumu tüm yapının yıkılması için bir gerekçe olarak kullanıyordu. Kiel, “Bu yüzden valiye ve tarihi eserler dairesi başkanına iki mektup yazdım. Bu mektuplar bomba etkisi yarattı” dedi. Mektuplar Yunancaya çevrildi, Avrupa’daki birçok saygın akademisyen tarafından imzalanarak Yunan makamlarına gönderildi. Böylece, Osmanlı eserlerini korumak isteyen küçük grup güç kazandı ve o günden beri bu eserler restore edilmeye başlandı.
Komotini’deki imaretin kurtuluşu
Batı Trakya’nın Gümülcine (Komotini) kentinde, 1390 civarında inşa edilmiş Gazi Evrenos Bey İmareti de aynı tehlike altındaydı. Osmanlı döneminde yoksullara yemek dağıtılan, hatta misafirlerin birkaç gün kalabildiği bu yapı, I. Dünya Savaşı sonrasında bölgeyi ele geçiren Yunan makamlarınca el konularak elektrik üretim tesisi haline getirildi. İki duvarı yıkıldı, bina çok kötü durumdaydı.
1971’de Kiel, imaret hakkında uzun bir makale yazdı. Bu yazı, yıkılmak üzere olan binanın restore edilmesini sağladı. O dönem Kuzey Yunanistan tarihi eserler dairesi başkanı olan Charalambos Bakirtzis, uluslararası bir konferansta, bu eserin gerçekten de Kiel’in yazısıyla kurtulduğunu söyleyerek onu onurlandırdı.
“Barbarlık, kültürü yok etmektir”
Kiel’in bu çalışmalardaki motivasyonu çok açıktı: “Dünyaya ait ve insanlığın mirası olan güzel şeyler neden yok edilsin?”
1960’larda Yunanistan’daki Osmanlı eserlerini gezerken, yerel halk ona bu yapıların “barbarlar” tarafından yapıldığını ve artık gereksiz olduğunu söylemişti. Kiel, “O zaman gerçek barbarların kim olduğunu düşündüm. Barbarlık, kültürü yok etmektir” dedi.
Kiel’e göre, bir zamanlar Selanik’te 45 cami vardı, bugün çok azı kaldı. Aynı durum Orta Yunanistan’daki Larissa’da da yaşandı.
Osmanlı dönemi mimarisi uzmanı olan Kiel, 17 kitap yazdı ve Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’nde 140 kadar makalesi yayımlandı. Bu ansiklopedi, Türkiye’deki en kapsamlı eserlerden biri kabul ediliyor.
