Özellikle yaz aylarında gündeme gelen ‘güneş çarpması ve ölümlerine’ dikkat çeken Erciyes Üniversitesi, Tıp Fakültesi, İç Hastalıkları Ana Bilim dalı (ABD), Geriatri Bilim dalı başkanı Doç. Dr. Sibel Akın, bundan etkilenen yaşlıların ne yapmasını ve almaları gereken önlemleri açıkladı.
‘Zorunlu olmadıktan sonra güneşindik ve etkili olduğu 11.00-16.00 saatleri arasında sokağa çıkmayın’ diyen Doç. Dr. Sibel Akın; bol su içilmesini, gereksiz ve bilinçsiz ilaç kullanılmamasını, düzenli beslenilmesini, yaşlıların yalnız bırakılmamasını, pamuklu giysilerin tercih edilmesini ve ılık duş alınmasını öğütledi. Doç. Dr. Akın, güneş çarpması, yaşlıların neden daha çok etkilendiğini, belirtilerini, tanı, tedavi ve diğer konularla ilgili şu bilgileri verdi.
Yaşlıda güneş çarpması
Güneş çarpması güneş altında uzun süre kalma sonucu, vücut ısısını ayarlayan mekanizmaların bozulmasına bağlı olarak ortaya çıkar. Hava sıcaklarının ani olarak yükselmesi ile birlikte güneş çarpması vakalarında da artış görülür. Güneş çarpması özellikle öğle vakti, güneş ışınlarının dik geldiği zamanlarda, rüzgarsız ve nem oranının yüksek olduğu günlerde oluşmaktadır. Normal şartlarda, vücut ısıya maruz kaldığında anatomik soğutma mekanizması devreye girer ve terleme meydana gelir. Terleme vücudu soğutur ve vücut ısısını kontrol altına alır. Ancak aşırı derecede ya da uzun süre ısıya maruz kalındığında, bu sistem düzgün işleyemez hale gelir ve ısı yükseldikçe, vücut ısısıdadoğru orantılı olarak yükselir ve sıcaklık çarpması dediğimiz klinik tablo oluşur. Sıcak yaz aylarında özellikle yaşlılar, çocuklar, gebeler, kronik hastalığı olan bireyler ve kanser hastaları daha çok risk altındadırlar. Özellikle 40 derecenin üzerindeki sıcaklıklarda ortaya çıkan güneş çarpması yaşlılarda daha düşük sıcaklıklarda da görülebilir.
Yaşlıların risk altında olmalarının başlıca nedenleri:
Yaşlılarda susama hissinin azalması ile yetersiz sıvı alımı olur. Vücut sıcaklığındaki değişiklikleri fark edebilme yeteneği yaşla birlikte azalır. Yaşlı yetişkinlerde vücut metabolizması, gençler gibi ani sıcaklık değişikliklerine hızlı uyum sağlayamaz. Isı değişikliğine adaptasyonu zorlaştıran bir kronik tıbbi hastalığa sahip olma olasılıkları daha yüksektir. Vücudun sıcaklığını veya terlemesini kontrol etme yeteneğini etkileyen ilaçları kullanıyor olma olasılıkları daha yüksektir.
Güneş çarpmasında gözlenebilen klinik belirtiler:
Yüksek ateş, Sıcak ve kuru bir cilt, terleyememe, baş ağrısı, kas krampları, normalden daha hızlı bir soluk alıp verme, hızlı nabız atması, tutarsız konuşmalar, çevreyi tanıyamama, şaşkınlık, agresif konuşma ya da davranışlar, huzursuzluk veya hayal görme gelişebilir, uyuklama ya da sersemlik hali, havale geçirme, bilinç kaybı.
Tanı ve Korunma
Güneş çarpması tanısı hastanın belirtileri gözden geçirildikten, kan basıncı ve sıcaklık değerleri ölçüldükten sonra konur. Bunun için öncelikle ağız içi sıcaklığı yerine rektal sıcaklık ölçülür. Gerekirse hastadan kan ve idrar örneği de istenir. Yaşlılarda güneş çarpmasını engellemek ve güvenliği sağlamak için alınması gereken önlemler vardır.
Güneş çarpmasından korunmak için bazı önlemler:
Mecbur kalmadıkça güneşin yoğun olduğu 11.00-16.00 saatlerinde dışarıya çıkılmamalı. Güneşe çıkarken şapka, güneş gözlüğü ve şemsiye gibi aksesuarlar kullanılmalı. Mevsime uygun, terletmeyen, açık renkli, bol kesimli, pamuklu kıyafetler tercih edilmeli. Bol miktarda sıvı tüketilmeli. Sıvı kaybını daha çok arttıracağından dolayı alkollü veya kafeinli içeceklerden (kahve ve çay) kaçınılmalı. Normalden daha fazla su içilmeli ve su içmek için susayana kadar beklenilmemeli. Öğünler düzenli olmalı ve öğünlerde yeterli besin alınmalı, salata ve meyve sıklıkla tüketilmeli. Gereksiz ve bilinçsiz ilaç kullanılmamalı. Serinlemek için serin duş veya banyo yapılmalı. Çok yorucu faaliyetlerde bulunulmamalı. Mümkün olduğunca klimalı binalarda kalınmalı. Hava durumu ve nem oranı takip edilmeli. Yaşlılar sıcak ortamlarda yalnız bırakılmamalı, sık sık klimalı ortamlarda dinlenmeli. Yalnız yaşayan yaşlılar diğer aile bireyleri tarafından sık aralıklarla kontrol edilmeli. Sağlık ve güvenlik ile ilgili güncel bilgiler için yerel haberler takip edilmeli.
Tedavi
Yüksek ateş, bulantı ve kas krampı gibi belirtilerle kendini gösterebilen bu tabloda hızlı bir şekilde gerekli tedbirlerin alınması ve acil müdahale gerekir. Tedavi edilmediğinde beyin, kalp, böbrek ve kas dokusuna hızlıca zarar verebilir. İleri safhalarda oldukça tehlikeli olabilen güneş çarpmalarında, ciddi oranda yaşam kaybı riski olduğu da unutulmamalıdır. Ayrıca, güneş çarpması sonrası iyileşen kişilerin de sinir sistemlerinde kalıcı hasarlar oluşabilmektedir. Bu nedenle ilk belirtide tanı konulması ve kişi bilincini yitirmeden gerekli müdahaleye başlanması gerekmektedir. Tedavide ilk hedef, vücut ısısının düşürülmesi, ateşin kontrol altına alınması ve durumu tetikleyecek dış etkenlerden kaçınılmasıdır. Eğer bir kişinin güneş çarpmasına uğradığını düşünüyorsanız bir ambulans çağırın ya da onu acilen hastaneye götürün. Tıbbi yardım beklerken aşağıdaki ilk yardım önlemleri alınabilir:
Güneş Çarpmasında İlk Yardım
Güneş çarpmasına maruz kalan kişi hemen serin olan bir yere alınmalı üzerindeki elbiseler çıkarılmalı ve kusma riskine karşı yan yatırılmalı. Vücut yüzeyi hortumla veya soğuk suya batırılmış süngerler yardımıyla ıslatılmalı. Vücut ısısını düşürmeye yönelik başına göğsüne ve koltukaltlarına soğuk su ile ıslatılmış bez koyulabilir. Buharlaşmayı sağlamak için gazete veya yelpaze yardımıyla hasta serinletilmeli
Kan dolaşımını başa doğru yönlendirmek için ayaklar yükseltilmeli, kol ve bacaklara masaj yapılabilir. Takip ve tedavi amaçlı en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılmalı
Güneş çarpması durumunda kaçınılması gerekenler ve hastane bakımı
Hastanın bilinci yerinde değilse su içirilmemeli. Alkol koklatılmamalıdır. Tuz ve elektrolit seviyelerini belirlemek için kan ve idrar tahlilleri yapılır ve sıvı kaybını düzeltmek için damardan sıvı tedavisi uygulanır. Hastanede daha dikkatli ve kontrollü sıcaklık ölçümleri sık aralıklarla elde edilir. Güneş çarpmasına karşı gelişebilecek organ hasarları değerlendirilir ve yakın gözlem yapılır. Hastanın klinik durumuna göre yoğun bakım ihtiyacı da gözlenebilir.
