Karanlıklar hormonu: Melatonin (Köşe yazısı 5.12.2014 Kayseri Star Haber)

DAVUT GÜLEÇ
GAZETECİ-HİSF KAYSERİ TEMSİLCİSİ
Bazen ciddi, bazen magazin, bazen de sağlık ve fıkra gibi olayları yazarak ilginç konulara değiniyorum.
Allahın emaneti nefesi alıp verdikçe, tecrübelerimi sizlerle böyle paylaşmaya çalışıyorum.
Kolay değil gazetecilikte, polis-adliye muhabirliğinde, spor yazarlığında tam 40 yılı geride bıraktım.
Öyle birilerinin büro hizmet elemanı gibi oturarak, televizyon başında, al-çal-yapıştır yöntemiyle ‘büyük gazetecilik’ yapmadım, yapmıyorum.
Geride kalan 40 yılın neredeyse tamamı gece-gündüz, yaz-kış, kar-çamur demeden; sokakta, arazide, yollarda, dağlarda, tepelerde, olay yerlerinde, acıların, çaresizliklerin, mesleğim ile vicdanımın arasında sık sık sıkışıp kalarak geçti.
Hiç duydunuz mu?
Vücudumuzda Melatonin hormonu var.
Beynimizin orta kısımlarında bulunan pineal bez tarafından salgılanan bir hormon.
Bu hormonun üretimi ve salınımı karanlık ile başlar ve aydınlık ile sona erer.
Gece saat 23.00 ile 05.00 arasında salgılanan bu hormon 02.00-04.00 arasında en yüksek değerlerine ulaşır. Aydınlık döneminin uzaması veya aniden ışığa çıkılması melatonin üretimini durdurur.
Bu konunun uzmanı Doç. Dr. Ergun Çetinkaya, bu hormonun ilginç özelliklerini şöyle açıkladı.
Melatonin hormonu, hücrelerimizi yenileyici, bağışıklık sistemini düzenleyici, vücudumuzun biyolojik ritmini ayarlayıcı, anti-oksidan, yaşlanmayı geciktirici özelliklere sahip.
Melatonin hormonu gece salgılandığı için “karanlıklar hormonu” olarak da bilinir.
Büyüme hormonunu arttırıcı ve ergenliği başlatıcı özellikleri de var. Işık, melatonin salınımını engeller. Görme engelli kişilerde kanser olma riskinin diğer kişilere oranla çok daha az olmasının sebebi görme engellilerde melatonin hormonunun fazla olmasına bağlanır.
Melatonin hormonu yeterince salgılanamazsa; vücut direncimiz düşer, çünkü hücrelerimiz yeterince yenilenemez.
Vücudumuzun biyolojik saati korunup, ritmi ayarlanamaz ve jetlag diye tanımlanan ve genellikle uzun süreli uçak yolculuklarından sonra görülen klinik bulgular ortaya çıkar. Bunlar; uykusuzluk, yorgunluk hissi, iştahsızlık, hazımsızlık, zihinsel ve fiziksel performans kaybı, reaksiyon zamanında uzama, hafızada azalma gibi.
Gecelerimizi aydınlatan ışığın mazisine bakacak olursak bundan yaklaşık 250 bin yıl önce ateşin keşfini, 5000 yıl önce kandilin icadını, 1700 lü yıllarda gaz lambalarını ve nihayet son 180 yılda elektriğin keşfini görmek mümkün.
Ondan sonrası, geceleri her yerin ışıl ışıl gündüz gibi olması ve farkında olmadan melatonin hormonunu azaltmamız geliyor.
Depresyonda da melatonin hormonu azalır, dolayısıyla depresyon tedavisinde kullanılan birçok ilaç melatonin seviyesini arttırarak etki eder.
Daha fazla melatonin için neler yapmalıyız:
Karanlıkta uyumalıyız.
Uyurken mutlaka kullanmak gerekiyorsa solgun ve kırmızı ışık tercih edilmeli
Televizyon karşısında uyuklamamalı
Düzenli ve yeterli uyku çok önemli
Mümkünse gece çalışmalarını gündüze kaydırmalı
Stres, üzüntü, öfkeden uzak durmalı
Alkol, sigara, kahve, fazla çay tüketilmemeli, uykudan önce egzersiz yapmamalı
Hangi gıdalarda melatonin var?
Vişne, lahana, badem, fındık, yer fıstığı, kızılcık, Papatya çayı, anason-rezene çayı, Soya fasulyesi, ton balığı (bu gıdaları akşam saatlerinde almak daha faydalı)
Melatonin ilaç olarak alınabilir mi?
Melatonin ilaç olarak özellikle jetlag için kullanılmakta. Bilinçsiz ve düzensiz kullanımı hiçbir şekilde tavsiye edilmez. Nedeni sadece geceleri yükselen bir hormon olması nedeniyle yüksek olmaması gereken gündüz saatlerinde kan düzeyini yükseltecek şekilde ilaç alımının yarar yerine zarar vermesidir. Dolayısıyla doğal yollarla vücudun kendi salgısını arttıracak davranış kalıplarına geçilmesi daha uygun olur.
Belki, düzenli yaşam için bu bilgiler hepinize faydalı olur.