DAVUT GÜLEÇ
GAZETECİ
davutgulec@hotmail.com
Bugünde sizlere, Türkiye İstatistik Kurumu Kayseri Bölge Müdürlüğü’nden aldığım, herkesi yakından ilgilendiren ve merak edilen bazı verileri iletmek istiyorum.
***
Bebek ölüm sayısı, 2018 yılında 11 bin 629 oldu. Ölen bebeklerin 7 bin 491’i 0-27 günlükken (neonatal yenidoğan), 4 bin 138’i ise 28-364 günlükken (postneonatal) yaşamını yitirdi. Diğer bir ifade ile, ölen bebeklerin %64,4’ü doğumdan sonraki 0-27 gün içinde, %35,6’sı ise 28-364 gün içinde yaşamını yitirdi. Bebek ölümlerinde, doğumdan sonraki ilk 4 haftadaki ölümler belirleyici oldu.
Bin canlı doğum başına düşen bebek ölüm sayısını ifade eden bebek ölüm hızı 2009 yılında binde 13,9 iken 2018 yılında binde 9,3’e düştü. Neonatal ölüm hızı 2009 yılında binde 8,9 iken 2018 yılında binde 6’ya, postneonatal ölüm hızı ise 2009 yılında binde 5 iken 2018 yılında binde 3,3’e düştü. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması 1. Düzey’e göre, bebek ölüm hızının en yüksek olduğu bölge binde 13,1 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi. Bu bölgede neonatal ölüm hızı binde 8,2, postneonatal ölüm hızı binde 4,9. Bebek ölüm hızının binde 11,1 ile Ortadoğu Anadolu ve binde 10,6 ile Kuzeydoğu Anadolu Bölgelerinde de Türkiye ortalamasının üzerinde. Bebek ölüm hızının en düşük olduğu bölge, binde 6,8 ile Batı Marmara Bölgesi. Bu bölgede neonatal ölüm hızı binde 4,6, postneonatal ölüm hızı binde 2,1.
***
Türkiye’nin 2018 yılı sonuçlarına göre gıda ve alkolsüz içecekler ana grubuna ilişkin fiyat düzeyi endeksi 70 oldu. Bu değer, gıda ve alkolsüz içecekler ana grubunda, 28 Avrupa Birliği (AB) ülkesi genelinde 100 Euro karşılığı satın alınan aynı mal ve hizmet sepetinin, Türkiye’de 70 Euro karşılığı Türk Lirası ile satın alınabileceğini göstermektedir.
Karşılaştırmalarda, 28 AB üyesi ülke, 3 Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) ülkesi (İsviçre, İzlanda ve Norveç), 5 aday ülke (Türkiye, Kuzey Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Arnavutluk) ve 1 potansiyel aday ülke (Bosna-Hersek) kapsandı. Ülkeler itibariyle karşılaştırıldığında 37 ülke arasında gıda ve alkolsüz içecekler ana grubuna ilişkin fiyat düzeyi endeksi en yüksek ülke 163 ile Norveç, en düşük ülke ise 62 ile Kuzey Makedonya oldu.
Türkiye’nin “tütün ürünleri” alt grubundaki fiyat düzeyi endeksi, 2018 yılı sonuçlarına göre 35 olarak gerçekleşti. Bu değer, “tütün ürünleri” grubu için Türkiye’nin AB ortalamasından %65 daha ucuz olduğu anlamına gelmektedir. Diğer taraftan, Türkiye’nin en yüksek fiyat düzeyi 163 ile “alkollü içecekler” alt grubunda gözlendi. Gıda ve alkolsüz içecekler alt grubunda yer alan sınıflar içerisinde Türkiye için en yüksek fiyat düzeyi endeksi 96 ile süt, peynir ve yumurtada, en düşük fiyat düzeyi endeksi 61 ile ekmek ve tahıllarda gerçekleşti.
***
Ülke sınırları içinde üretimi yapılarak yurt dışına ihraç edilen malların üretici fiyatlarındaki değişimi ölçen yurt dışı üretici fiyat endeksi (YD-ÜFE), 2019 yılı Mayıs ayında bir önceki aya göre %4,19, bir önceki yılın Aralık ayına göre %13,09, bir önceki yılın aynı ayına göre %30,66 ve on iki aylık ortalamalara göre %40,39 artış gösterdi.
Sanayinin iki sektörünün bir önceki aya göre değişimleri; madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %4,95, imalat sanayi sektöründe ise %4,17 artış olarak gerçekleşti. Bir önceki aya göre en fazla artış; %6,50 ile diğer madencilik ve taşocakçılığı ürünleri, %6,13 ile kimyasallar ve kimyasal ürünler, %5,58 ile diğer ulaşım araçları sektöründe gerçekleşti. Ana sanayi grupları sınıflamasına göre 2019 yılı Mayıs ayında en fazla aylık ve en fazla yıllık artış ara mallarında gerçekleşti.
***
Türkiye İstatistik Kurumu ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarından hesaplanan mevsim etkilerinden arındırılmış tüketici güven endeksi, Haziran ayında bir önceki aya göre %4,3 oranında arttı; Mayıs ayında 55,3 olan endeks, Haziran ayında 57,6 oldu.
Gelecek 12 aylık döneme ilişkin hanenin maddi durum beklentisi endeksi Mayıs ayında 73,9 iken, Haziran ayında %5,9 oranında artarak 78,3 oldu.
Genel ekonomik durum beklentisi endeksi (gelecek 12 aylık döneme ilişkin) Mayıs ayında 70,1 iken, Haziran ayında %5,4 oranında artarak 73,9 oldu.
İşsiz sayısı beklentisi endeksi (gelecek 12 aylık döneme ilişkin) Haziran ayında aynı düzeyde kalarak 56,3 olarak gerçekleşti.
Tasarruf etme ihtimali endeksi (gelecek 12 aylık döneme ilişkin) Mayıs ayında 20,8 iken, Haziran ayında %6,1 oranında artarak 22 oldu.
***
Gayrisafi Yurt İçi Hasıla birinci çeyrek ilk tahmini; zincirlenmiş hacim endeksi olarak (2009=100), 2019 yılının birinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %2,6 azaldı. Üretim yöntemiyle Gayrisafi Yurt İçi Hasıla tahmini, 2019 yılının birinci çeyreğinde cari fiyatlarla %16 artarak 914 milyar 699 milyon TL oldu. Gayrisafi Yurt İçi Hasılayı oluşturan faaliyetler incelendiğinde; 2019 yılının birinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak; tarım sektörü toplam katma değeri %2,5 arttı, sanayi sektörü %4,3 ve inşaat sektörü %10,9 azaldı. Ticaret, ulaştırma, konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetlerinin toplamından oluşan hizmetler sektörünün katma değeri %4 azaldı.
Takvim etkisinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi, 2019 yılı birinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %2,3 azaldı. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi, bir önceki çeyreğe göre %1,3 arttı.
Yerleşik hanehalklarının ve hanehalkına hizmet eden kar amacı olmayan kuruluşların (HHKOK) toplam nihai tüketim harcamaları, 2019 yılının birinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak %4,7 azaldı. Devletin nihai tüketim harcamaları %7,2 artarken gayrisafi sabit sermaye oluşumu %13 azaldı.
Mal ve hizmet ihracatı, 2019 yılının birinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre zincirleme hacim endeksi olarak %9,5 artarken ithalatı ise %28,8 azaldı. İşgücü ödemeleri, 2019 yılının birinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %20,9, net işletme artığı/karma gelir %10,8 arttı. İşgücü ödemelerinin cari fiyatlarla Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı geçen yılın aynı çeyreğinde %38,3 iken bu oran 2019 yılının birinci çeyreğinde %39,3 oldu. Net işletme artığı/karma gelirin payı ise %43,3’den %40,8’e düştü.
